ΕΝΑΣ ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Ποιος ειπε οτι μονο οι ανθρωποι ερωτεύονται ?

Κείμενο: Μάκης Νοδάρος - φωτ: Σπύρος Τσακίρης

ΓΕΩ-ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Το κάλεσμα ενός παράφορα ερωτευμένου νεαρού, που σε πείσμα του χρόνου κρατιέται γερός, όμορφος, υπερήφανος και δυνατός, εκδηλώνεται χιλιάδες χρόνια τώρα στο απέραντο γαλάζιο του Ιονίου, μέσα από τις φωνές των γλάρων, τα παιχνιδίσματα των δελφινιών, τους παφλασμούς των κυμάτων και το γεμάτο με εξωτικά χρώματα ηλιοβασίλεμα. Είναι ο Αλφειός, ο ερωτευμένος ποταμός....

Ο Αλφειός, ο αιώνια ερωτευμένος (!) θεός-ποταμός της δυτικής Πελοποννήσου, εξακολουθεί να κυνηγά την Αρέθουσα, την πανέμορφη νύμφη που κάποτε τον ξεμυάλισε και τον οδήγησε σε ακρότητες που μόνο ένας βαριά ερωτοχτυπημένος νεαρός θα μπορούσε να κάνει.Εκείνη, όπως λέει ο πολυτραγουδισμένος μύθος, λουζόταν στα νερά μιας μικρής λίμνης με νούφαρα, όταν μια μέρα την είδε ο Αλφειός και...Τα κάλλη της αμέσως τον πλανεύουν και η καρδιά του αρχίζει να χτυπά δυνατά. Την ερωτεύεται και ο πόθος να την κάνει δική του τον κυριεύει.Της φωνάζει, την καλεί κοντά του, αλλά η Αρέθουσα, έντρομη, καβαλάει ένα σύννεφο και αρχίζει να τρέχει πάνω από πόλεις, βουνά και θάλασσες, ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια. Ο Αλφειός όμως την ακολουθεί και κάπου εκεί στις Συρακούσες της Σικελίας (!), ενώ απέχει μόλις ένα βήμα από την αγκαλιά του, εκείνη μεταμορφώνεται ξαφνικά σε πηγή αφήνοντας σύξυλο... το θερμόαιμο θεό, ο οποίος μην έχοντας πώς αλλιώς να αντιδράσει, μεταμορφώνεται σε ποταμό...

Κι από τότε, όπως λέει ο μύθος, τα γεμάτα πόθο νερά του Αλφειού, από τον Κυπαρισσιακό κόλπο όπου εκβάλλουν ορμητικά, διασχίζουν τα αλμυρά νερά του Ιονίου και φτάνουν απέναντι στη Σικελία για να ενωθούν σε ένα ερωτικό παραλήρημα με τα νερά της αγαπημένης του Αρέθουσας...Και είναι τούτος ο μύθος -όπως αναφέρει ο ιστορικός- το σύμβολο της αγάπης των κατοίκων της Πελοποννήσου για την απέναντί τους σικελική ακτή. Εκεί όπου κάποτε έφταναν, δαμάζοντας με τα πλοία τους τη θάλασσα, διάφοροι ντόπιοι ταξιδευτές, πραματευτές και κυνηγοί του ονείρου...

Τρανή απόδειξη αυτού του συμβολισμού είναι τα αργυρά τετράδραχμα και δεκάδραχμα του 485-400 π.Χ. που βρέθηκαν στις Συρακούσες, πάνω στα οποία υπάρχει, πλασιωμένη από τέσσερα δελφίνια, ανάγλυφη η παράσταση της αγαπημένης του θεού-ποταμού, Αρέθουσας, η οποία λατρευόταν και ως θεά από τους Συρακούσιους.Ο ποταμός Αλφειός είναι ένας από τους πλέον παράξενους ποταμούς της Γης, όχι για το μέγεθός του όσο για τις αλλόκοτες αναδύσεις και καταδύσεις του.

Στα περίπου 120 (!) χιλιόμετρα της περιπετειώδους διαδρομής που διανύει μέσα από την ορεινή Αρκαδία και την Ηλεία για να χυθεί στον Κυπαρισσιακό κόλπο, αφού ενωθεί με άλλους μικρότερους ποταμούς και ορμητικούς χειμάρρους, υπάρχουν σημεία που χάνεται ξαφνικά σε απύθμενα βάραθρα και εμφανίζεται δεκάδες χιλιόμετρα μετά, συνεχίζοντας υπερήφανος το ταξίδι του προς το Ιόνιο.Αποτέλεσμα αυτής της «παραξενιάς» είναι να επικρατεί ακόμη και σήμερα διαφωνία γύρω από την ακριβή τοποθεσία των πηγών του, και όπως όλα δείχνουν αυτές θα πρέπει να βρίσκονται στις απολήξεις του Πάρνωνα.Από εκεί ο θρυλικός ποταμός, δεχόμενος τα νερά του Λούσιου, του Λάδωνα, του Ερύμανθου, του Ενιπέα και του Κλαδέου, ύστερα από μια φανταστική σε ομορφιά διαδρομή που θεωρείται από τις πλέον υπέροχες της χώρας μας, εκβάλλει στον Κυπαρισσιακό κόλπο για να κυνηγήσει την όμορφη Αρέθουσα.Κατά τη διαδρομή του, ανάλογα με τα μέρη από τα οποία περνάει, «βαφτίζεται» από τους ντόπιους με διάφορα ονόματα. Στο χωριό Λεοντάρι τον λένε Σαρανταπόταμο, στην Καρύταινα, όπου βρίσκεται και μια από τις εκπληκτικές πέτρινες γέφυρές του, Καρυτινό ποτάμι, λίγο πιο κάτω τον φωνάζουν Ρουφιά και από την Αρχαία Ολυμπία και μετά λέγεται Αλφειός.

Σε όλο το μήκος του, κυρίως στο τμήμα που διασχίζει την Αρκαδία, σκεπάζεται από πλούσια άγρια βλάστηση, η οποία σε πολλά σημεία καλύπτεται από πυκνά σύννεφα υγρασίας και ομίχλης.Εδώ κατά το παρελθόν πλάστηκαν οι κυριότεροι από τους ξακουστούς θρύλους, όπως εκείνοι για τη δημιουγία του ποταμού αλλά και για ακόμη μία ερωτική του επίθεση (!), αυτή τη φορά όχι στη νύμφη Αρέθουσα αλλά στη θεά Αρτεμη.Οπως αναφέρει ο Πλούταρχος, ο ποταμός στην αρχαιότητα λεγόταν Νύκτιμος και Στύμφαλος και ήταν γιος του Ηρακλή. Οταν λοιπόν κάποτε ο κυνηγός Αλφειός πάλεψε με τον αδερφό του Κέρκαφο και τον σκότωσε, κυνηγήθηκε από τους βοσκούς κι έπεσε στο ποτάμι. Ετσι από τον αδελφοκτόνο κυνηγό Αλφειό, που πνίγηκε στα νερά του, μετονομάσθηκε από Νύκτιμος ή Στύμφαλος σε Αλφειό.

Πραγματικό «μπουμπούκι» λοιπόν ο Αλφειός, αδελφοκτόνος και ερωτιάρης, φαίνεται ότι δεν αρκέστηκε μόνο στο κυνηγητό της Αρέθουσας αλλά -λίγο πριν, λίγο μετά, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά- έριξε τα βέλη του και στη θεά Αρτεμη.Φλογισμένος από το πάθος του, ο θεός-ποταμός έτρεξε -όπως αναφέρει ο θρύλος- στη λίμνη των Λετρίνων (σημερινή αποξηραμένη λίμνη Μουριάς) όπου η θεά με τις νύμφες έκαναν νυχτερινή γιορτή με λουλούδια και χορούς στις όχθες.Η πονηρή θεά όμως τον αντιλήφθηκε και αμέσως -όπως λέει ο μύθος- άλειψε το πρόσωπό της αλλά και τα πρόσωπα των νυμφών με λάσπη κι έτσι ο ερωτευμένος ποταμός δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει την αγαπημένη του κι έφυγε άπραγος...Ο πανέμορφος Αλφειός, όπως γράφει ο Πλίνιος, από την Αρχαία Ολυμπία μέχρι τις εκβολές του, σε απόσταση έξι χιλιάδων βημάτων, ήταν πλωτός και με μικρά πλοιάρια μεταφέρονταν τότε άνθρωποι και εφόδια στους Ολυμπιακούς Αγώνες.Στη συνέχεια οι αθλητές εξαγνίζονταν στα γάργαρα νερά του πριν μπουν στο στίβο, επιδιώκοντας να πάρουν δύναμη και θάρρος από το μεγαλείο του.

Με τις εκπληκτικές αυτές εικόνες στο μυαλό μας και με οδηγό το γεμάτο υποσχέσεις βουητό του ορμητικού ποταμού και την αγριάδα του τοπίου, αποφασίζουμε να ακολουθήσουμε τη φιδίσια διαδρομή του από το εντυπωσιακό φράγμα του που βρίσκεται στην περιοχή Φλόκα και κάτω.Η διαδρομή είναι μαγευτική γεμάτη πράσινο, μυρωδιές και πολύχρωμες πεταλούδες που ξυπνούν μέσα μας συναισθήματα που λειτουργούν σαν χρονομηχανή και μας ταξιδεύουν πίσω στο ονειρικό παρελθόν.

Προχωράμε με την αίσθηση ότι... κι εκείνος, κρυμμένος κάπου εκεί στα ψηλά πλατάνια, στους θάμνους και τα καλάμια, έχει τα μάτια του καρφωμένα επάνω μας και παρακολουθεί την κάθε μας κίνηση.Στην Αρχαία Ολυμπία ο χώρος και ο χρόνος μπερδεύονται δημιουργώντας εικόνες μαγευτικής ομορφιάς. Η πλούσια και άγρια βλάστηση δίνει τη θέση της στη σκεπασμένη με πρασινάδα απέραντη κοιλάδα της ιστορίας και των αρχαιοτήτων, που έκαναν και κάνουν υπερήφανη τη χώρα μας από το ένα άκρο της Γης μέχρι το άλλο.Οπως γράφει και ο ιστορικός, το τοπίο αυτό με την εξαίσια βλάστηση και υποβλητικότητα υπήρξε ένα από ιερότερα, αν όχι το ιερότερο, κέντρα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, καθώς μέσα του κρύβει την Αρχαία Ολυμπία, τα μνημεία και την ιστορία της.Μικροί λόφοι, τεράστια πλατάνια και σπάνια πολύχρωμα αγριολούλουδα σε συνδυασμό με τη βοή-νανούρισμα του ποταμού και τις φωνές των πουλιών, συνθέτουν μια γαλήνια εικόνα και δικαιολογημένα οι ντόπιοι ονομάζουν την περιοχή «ησυχαστήριο των ψυχών»...

Προσπερνάμε τη μικρή Αλφειούσα, ένα μικρό γραφικό χωριουδάκι που προφανώς πήρε το όνομά του από το θεό-ποταμό, και βυθιζόμαστε στην καταπράσινη και ονειρική θάλασσα των θάμνων και της άγριας βλάστησης που τον συντροφεύουν από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του.Η ανάσα των ορμητικών νερών του και η μυρωδιά της βρεγμένης γης μάς οδηγούν αλάνθαστα κοντά του.Παραμερίζουμε με κόπο την άγρια βλάστηση και ύστερα από πεζοπορία λίγων λεπτών, δίπλα στην κοινότητα της Αλφειούσας, τον αγγίζουμε και το βλέμμα μας μαγεύεται.Η εικόνα που εμφανίζεται μπροστά μας δεν μπορεί να περιγραφεί σε ομορφιά. Πνιγμένη μέσα στο πράσινο στέκει η παλιά μεταλλική σιδηροδρομική γέφυρα και κάτω από αυτήν ένας μικρός καταρράκτης μοιάζει να μουρμουρίζει θυμωμένος που τολμήσαμε και ταράξαμε την ηρεμία του.

Μένουμε εκεί για λίγα λεπτά σιωπηλοί, ρουφώντας με τις αισθήσεις μας τα μηνύματα που στέλνει στις ψυχές μας, του χαμογελάμε και συνεχίζουμε την περιπλάνησή μας έχοντας πάντα την αίσθηση ότι ο θεός-ποταμός παρακολουθεί το κάθε βήμα μας...Μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω η πανέμορφη κοιλάδα εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνει ένα ανατριχιαστικό τοπίο που μοιάζει σεληνιακό...Τα πλατάνια εδώ δεν υπάρχουν και η άγρια βλάστηση έχει δώσει τη θέση της σε τεράστιους όγκους αμμοχάλικου! Ο θεός-ποταμός εδώ πονάει και η βουή των νερών του μοιάζει με κλάμα και μοιρολόι για την κατάντια της πολιτισμένης κοινωνίας και την παρέμβαση κάποιων, οι οποίοι στο όνομα του πολιτισμού τον... ξεκοιλιάζουν επί χρόνια αργά και βασανιστικά.Οι τεράστιες εγκαταστάσεις αμμοχαλικοληψίας δίπλα του καταστρέφουν την υδρόβια βλάστηση, αλλοιώνουν ανεπανόρθωτα τον πυθμένα του, θολώνουν τα κρυστάλλινα νερά του και προκαλούν σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον, στις γέφυρές του, καθώς και στο φράγμα του Φλόκα.Πριν από ένα χρόνο μάλιστα προκάλεσαν σοβαρότατα προβλήματα και στις αρχαιότητες της Ολυμπίας, οι οποίες λίγο έλειψε να πλημμυρίσουν από τα ορμητικά νερά του.Ο Νίκος Παπαβασιλείου, προϊστάμενος της Κτηματικής Υπηρεσίας του Δημοσίου, που μας συνοδεύει σε αυτό το μαγευτικό ταξίδι, μας διαβεβαιώνει ότι όλα τούτα είναι παράνομα, αλλά και συγχρόνως νόμιμα (!), στο όνομα του εύκολου κέρδους και της εξοικονόμησης αδρανών υλικών για τα προγραμματισμένα έργα της Ηλείας.Αφήνουμε πίσω αυτό το μελαγχολικό κομμάτι του Αλφειού και κατευθυνόμαστε στην τελευταία γέφυρά του, λίγο πριν από τις εκβολές.Λες και είχαμε ραντεβού!Δύο ντόπιοι ψαράδες, βρεγμένοι μέχρι το κόκαλο, προσπαθούν να ψαρέψουν κέφαλους και μικρά λαβράκια που καταφεύγουν από τη θάλασσα στο εσωτερικό του ποταμού.Υστερα από δυο-τρεις ριξιές του πεζόβολου στην άκρη της όχθης καταφέρνουν να γεμίσουν με ψάρια ένα μικρό τελάρο.«Βγήκε ο μεζές με το παραπάνω. Σας κερνάμε», μας φωνάζουν και μας καλούν κοντά τους για να μας δείξουν τον τρόπο ψαρέματος και τα μυστικά του.Τούτο το ποτάμι πριν από πολλά χρόνια ήταν τόπος ευλογημένος για τους ντόπιους και με τα ψάρια που έβγαζαν έτρεφαν τις οικογένειές τους και όχι μόνο.Η σχετικά πρόσφατη, όμως, αναγκαστική και λόγω των αμμοχαλικοληψιών παρέμβαση στη γέφυρα, δημιούργησε ένα μικρό τσιμεντένιο φράγμα που εμποδίζει τα ψάρια να ανεβούν τον ποταμό μέχρι ψηλά, όπως γινόταν παλιά.Οδεύουμε προς το τέλος του ταξιδιού μας.Η προσέγγιση στις εκβολές του από τη μεριά της θάλασσας είναι περιπετειώδης και αποκαλυπτική. Εκατοντάδες αυθαίρετα κτίσματα δεξιά και αριστερά, σε σχετικά μικρή απόσταση από εκεί που εκβάλλει ο ποταμός, συνθέτουν τις πόλεις της... ντροπής που δημιούργησαν μέσα στο χρόνο ανώνυμοι αλλά και επώνυμοι Ηλείοι, που αυθαιρέτησαν και αυθαιρετούν σε βάρος της φύσης.Ενα μικρό μονοπάτι μάς οδηγεί δεξιά από τις εκβολές του και μένουμε κυριολεκτικά με το στόμα ανοιχτό από την έκπληξη. Κλείνουμε τη μύτη μας από τη δυσωδία. Κι εδώ ο Αλφειός μοιρολογεί...«Αυτή η χαβούζα είναι ακόμη ένα μελαγχολικό κομμάτι του ποταμού και μια εικόνα ντροπής για εμάς τους πολιτισμένους...», μουρμουρίζει δίπλα μας ο προϊστάμενος της Κτηματικής Υπηρεσίας.Σε αντίθεση, η απέναντι πλευρά των εκβολών του ποταμού είναι διαφορετική και περισσότερο φωτεινή...Παραδοσιακοί ψαράδες της περιοχής βρίσκονται εγκατεστημένοι επί χρόνια χειμώνα-καλοκαίρι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και ανέσεις, διαμένοντας σε αυτοσχέδιες ψάθινες καλύβες.Με τις μικρές τους βαρκούλες, που τις προστατεύουν σε ανοίγματα-κρυψώνες δίπλα στην όχθη μέσα στους καλαμιώνες, πασχίζουν να βγάλουν καθημερινά το μεροκάματο ψαρεύοντας λαβράκια, τσιπούρες, κέφαλους και μουρμούρες.

Τα μάτια μας ατενίζουν το απέραντο γαλάζιο του Ιονίου, όπου ο γεμάτος θρύλους θεός-ποταμός εκβάλλει μεγαλόπρεπος, και οι σκέψεις μας κάνουν παρέα στο γλάρο που κόβει νωχελικά βόλτες στον ουρανό.Τα ψηλά καλάμια που φυτρώνουν στις όχθες του ποταμού μαζί με τα αρμυρίκια αρχίζουν να χορεύουν στους ρυθμούς του μαΐστρου και κάτι σαν ψίθυρος, κάτι σαν κάλεσμα αγγίζει την ψυχή μας, την κάνει να ησυχάζει και να ταξιδεύει...Γιατί όπως λέει και ο χιλιοτραγουδισμένος μύθος: «...Οταν οι αύρες σαλεύουνε τα φύλλα, έρχονται απόμακροι οι ήχοι του Πανός, που κυνηγάει τις νύμφες. Κι όταν θροΐζουνε οι θάμνοι και οι καλαμιές, έρχεται η Αρτεμις και ο ερωτευμένος κυνηγός. Και τότε βλέπεις τη Δάφνη που την κυνηγάει ο Απόλλωνας, την Καλαμιά που ξεφεύγει από το αγκάλιασμα του τραγοπόδαρου θεού, και την όμορφη Αρέθουσα που τρέχει πάνω από τα καταγάλανα νερά του Ιονίου, για να γλιτώσει από το παθιασμένο υγρό φιλί του ερωτευμένου Αλφειού».