Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΙΚΗ

Ο πρωτοελλαδικός οικισμός του 2500 π.Χ.
Ιδού πώς βούλιαξε η αρχαία Ελίκη

Του ΜΑΚΗ ΝΟΔΑΡΟΥ

Το χειμώνα του 373 π.Χ., σύμφωνα με τους ιστορικούς και τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, καταποντίστηκε στη θάλασσα εξαιτίας ενός σεισμού που άγγιξε τα 9 Ρίχτερ (!) η ξακουστή πόλη Ελίκη.Πέντε μέρες πριν από εκείνο το φοβερό σεισμό, όλα τα ζώα εγκατέλειψαν το έδαφος της πόλης αφήνοντας άναυδους τους ανυποψίαστους κατοίκους της.Μετά τον όλεθρο, από το άλσος του Ποσειδώνος -όπως αναφέρουν οι ιστορικοί- φαίνονταν μόνον οι κορυφές των δέντρων και, κατά τον Ερατοσθένη, το χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνος, που κρατούσε έναν ιππόκαμπο, βρισκόταν όρθιο στο βυθό ενάμιση αιώνα αργότερα και έσκιζε τα δίχτυα των ψαράδων που τύχαινε να περάσουν πάνω από τη βυθισμένη πόλη.

Δύο χιλιάδες τριακόσια εβδομήντα πέντε (!) χρόνια αργότερα ερευνητές, γεωλόγοι και αρχαιολόγοι εντόπισαν πριν από λίγο καιρό, στη διάρκεια των ερευνητικών ανασκαφών τους, το σεισμικό ρήγμα που σκόρπισε την καταστροφή.Το αρχαίο ρήγμα ανακαλύφθηκε σε ανασκαφική τομή που διανοίχθηκε ανατολικά του Κερυνίτη ποταμού στην περιοχή του Ελαιώνα Αχαΐας, κοντά στις υπώρειες του βουνού της Μαμουσιάς.Σε βάθος 1-4 μέτρα από την επιφάνεια του σημερινού εδάφους ανακαλύφθηκαν γεωλογικά στρώματα στα οποία έχουν αποτυπωθεί τουλάχιστον πέντε σεισμοί, οι οποίοι καλύπτουν χρονολογικά την περίοδο των τελευταίων 5.000 ετών.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια της ερευνητικής ομάδας Ντόρα Κατσωνοπούλου και το γεωλόγο του προγράμματος, καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Γιάννη Κουκουβέλα, για πρώτη φορά στην ιστορία της γεωαρχαιολογικής επιστήμης εντοπίστηκε το στρώμα που συνδέεται με το διασημότερο σεισμό της αρχαιότητας που κατέστρεψε την αρχαία Ελίκη. Οι ίδιοι χαρακτηρίζουν την πρόσφατη ανακάλυψη «ένα από τα σπάνια παραδείγματα γεωαρχαιολογικής μαρτυρίας σε παγκόσμιο επίπεδο που καθιστά πλέον την ευρύτερη περιοχή αντικείμενο παγκόσμιου ενδιαφέροντος».

Οι άλλες έρευνεςΟι πρώτες έρευνες στην περιοχή της Ελίκης πραγματοποιήθηκαν με ηχοβολιστικά μηχανήματα το 1988, στον υποθαλάσσιο χώρο και κατέστησαν σαφές στους ερευνητές ότι τα ερείπια της αρχαίας πόλης θα έπρεπε να αναζητηθούν στην ξηρά και όχι στο βυθό του Κορινθιακού, όπως μέχρι τότε πιστευόταν. Από το 1991 και μετά η ερευνητική προσπάθεια μεταφέρθηκε στην παραλιακή πεδιάδα ανατολικά του Αιγίου και στη ζώνη μεταξύ των ποταμών Σελινούντα, Κερυνίτη και Βουραϊκού. Με δεδομένη την ανυπαρξία κάθε στοιχείου από προηγούμενη έρευνα για την ακριβή θέση και το βάθος στο οποίο βρισκόταν ο αρχαιολογικός ορίζοντας της Ελίκης, αφού η πόλη θάφτηκε και ορατά ερείπιά της δεν υπήρχαν στην επιφάνεια του εδάφους, οι ερευνητές επιχείρησαν αρχικά τον εντοπισμό της με γεωτρήσεις, κατά το αντίστοιχο παράδειγμα της Συβάρεως, αποικίας της Ελίκης στην Κάτω Ιταλία.

Σύντομα άρχισαν να ανακαλύπτουν στα δείγματα των γεωτρήσεων θραύσματα αγγείων και κεράμων, δηλαδή τις πρώτες σοβαρές ενδείξεις για το πιθανό βάθος και τη θέση της αρχαίας χαμένης πόλης.Η ανασκαφή δοκιμαστικών τομών από το 2000 και μετά σε θέσεις που επιλέχθηκαν με βάση τις τοπογραφικές και γεωλογικές έρευνες, ανάμεσα στα χωριά της Ελίκης και του Ριζομύλου, οδήγησε και σε ανακαλύψεις αναπάντεχες, όπως ο εντοπισμός ανέπαφου πρωτοελλαδικού οικισμού του 2500 π.Χ. στην πεδιάδα της Ελίκης.

Πολύ κοντά στον πρωτοελλαδικό οικισμό ανακαλύφθηκαν επίσης, για πρώτη φορά από τότε που ο Μαρινάτος στα μέσα του περασμένου αιώνα επιχείρησε τον εντοπισμό της χαμένης πόλης, τα πρώτα ερείπια κλασικού κτιρίου που καταστράφηκε από σεισμό, όπως δείχνουν οι κατεστραμμένοι τοίχοι του και η διασπορά του εκτεταμένου στρώματος καταστροφής από κεραμίδες στέγης και λίθους της άνω δομής του. Τα ευρήματα που ήρθαν στο φως από το κτίριο (άφθονη κεραμική από αγγεία αποθηκευτικά και μεταφοράς προϊόντων, μαγειρικά σκεύη αλλά και αγγεία πόσεως και φαγητού, νομίσματα, ανάμεσα στα οποία μοναδικής τέχνης ασημένιο νόμισμα με παράσταση του θεού Απόλλωνος, πήλινα ειδώλια και άλλα μικροαντικείμενα) έδωσαν τη χρονολόγησή του στο α' τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., δηλαδή μέσα στην περίοδο που συνέβη ο καταστρεπτικός σεισμός του 373 π.Χ.

Το γεγονός ότι τα κλασικά ερείπια βρέθηκαν θαμμένα κάτω από παχιά ιζήματα λιμνοθάλασσας απέδειξε ότι η αρχαία πόλη μετά την καταστροφή της από το σεισμό βυθίστηκε και σκεπάστηκε από τα νερά της θάλασσας που εισέρρευσαν και κατακάλυψαν το βυθισμένο χώρο.Η ρωμαϊκή λεωφόρος Η έρευνα έφερε επίσης στο φως και ρωμαϊκό δρόμο μεγάλου πλάτους (5-6 μ.) που σώζεται σε άριστη κατάσταση, μήκους 800 μ. Πρόκειται για εξέχον τεχνικό έργο της ρωμαϊκής διοίκησης στην Αχαΐα, πιθανότατα για την αναφερόμενη από τον περιηγητή Παυσανία λεωφόρο που ένωνε την Πάτρα με την Κόρινθο (!).

Η ερευνητική ομάδα που αναζητεί την ξακουστή αρχαία πόλη αποτελείται από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, αρχαιολόγο - διευθύντρια Εταιρείας Φίλων Αρχαίας Ελίκης, τον Steven Soter, φυσικό, συν-διευθυντή Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Ν. Υόρκης, τον Γιάννη Κουκουβέλα, υπεύθυνο γεωλόγο ερευνητικού προγράμματος Πανεπιστημίου Πάτρας, τον Σταύρο Παπαμαρινόπουλο, υπεύθυνο γεωφυσικό ερευνητικού προγράμματος Πανεπιστημίου Πάτρας και τον Carlos Alvarez-Zarikian, υπεύθυνο αναλύσεων περιβάλλοντος, Πανεπιστημίου Μαϊάμι ΗΠΑ.Την ερευνητική ομάδα πλαισιώνει βοηθητικό επιστημονικό προσωπικό αρχαιολόγων και γεωλόγων, υπό την καθοδήγηση των οποίων συμμετέχουν στις εργασίες ομάδες εθελοντών φοιτητών ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων.

Οι έρευνες πραγματοποιούνται με την πάγια χορηγία της Ελληνικής Εταιρείας Εμφιαλώσεως (3Ε), την οικονομική συμβολή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Ν. Υόρκης και του Ινστιτούτου Μελετών Προϊστορίας του Αιγαίου.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 11.6.2003